نورپردازی فضاهای مسکونی
همانطور که در پست شماره قبل بیان کردیم نور اولین شرط برای هر نوع ادراک بینایی است. نور عنصری است که با آن دیدن اشیاء ممکن میشود لذا وجود آن در هر مکانی ضروری می‌باشد و از این رو به بررسی رابطه نور و معماری پرداختیم که موضوعاتی جدایی ناپذیر از یکدیگرهستند. در واقع در پست شماره قبل اهمیت حضور نور در فضای معماری به طور کامل بیان گردید و بحث نور و روشنایی به صورت کلی در دو دوره‌ی کهن و مدرن مورد بررسی قرار گرفت اما در این شماره سعی بر آن شده که به بررسی انواع نورهای مورد استفاده در فضاهای مسکونی و حالتهای استفاده و اجرای آن‌ها پرداخته شود چرا که فضاهای مسکونی با توجه به نوع کاربری که دارند مکانی برای زندگی و گذراندن امورات روزانه و حیاطی می‌باشند، که با این تعاریف وجود مناسب‌ترین نور با بهترین حالت ممکن در آن جزو ملزومات طراحی یک فضای مسکونی می‌باشد چرا که با کمک آن می توان درک انسان را از احساس و بافت فضا دگرگون کرد و فضا را دلپذیر، دلگیر یا اسرارآمیز جلوه داد و آن را بزرگتر یا کوچکتر به چشم آورد یا بر روی نکات خاصی از محیط مورد نظر متمرکز شد.
نورپردازی طبیعی
در طراحی معماری بسیار مهم است که برای روشن کردن فضاهــا از نــور طبیعی روز بهره گرفته شود. نور خورشید، با اهمیت ترین چشمه نور طبیعی است بنابراین بهتر است که از نور مصنوعی به عنوان مکمل و در ساعات محدود استفاده شود. در طول تاریخ، نور روز و طراحی ساختمان با توجه به بهره گیری بهینه از این نعمت طبیعی، همواره مورد توجه معماران بوده است. بررسی شیوه‌های مختلف نورپردازی طبیعی در معماری گذشته ایران، حکایت از سبکی دارد که در آن، نورپردازی با روش های غیرفعال انجام شده و هر فضا با توجه به نوع عملکرد، دارای نورگیر خاص با اندازه و مشخصات ویژه بوده است اما بعد از کشف برق و اختراع لامپ که امکان روشن کردن فضاهای داخلی به صورت مصنوعی را به وجود آورد، استفاده از نور طبیعی روز کم رنگ‌تر شد. با این وجود تجربه صد ساله اخیر نشان داد که نیاز فیزیکی و روانی انسان به نور روز، بسیار عمیق‌تر و اساسی‌تر از تأمین روشنایی با استفاده از نیروی برق است؛ لذا سالیان درازی است که مطالعات مربوط به نور روز و بهره گیری بهینه از آن، در کشورهای پیشرفته دنیا مورد توجه ویژه قرار گرفته است. برای بهره گیری بهتر از نور طبیعی لازم است موارد زیر مورد توجه قرار گیرد.
- در طراحی ساختمان اندازه‌های نماهای شــرقی و غربی ساختمان را کم کنید و در عــوض اندازه جهت‌های شمالی و جنوبی آن را افزایش دهید، چرا که مسیر خورشید در آسمان در فصل‌های مختلف سال تغییر می‌کند. طراحی پنجره‌ها برای سمت‌های شرقی و غربی ســاختمان به دلیل نیاز به کنترل نور در ساعات مختلف روز کاری بسیار دشوار است.
- در صورتیکه امکان طراحی پنجره در بخش زیادی از ساختمان ممکن نباشد، نصب نورگیر سقفی در ساختمان های یک طبقه یا سقف آخر ساختمان‌های چند طبقه توصیه میشود. نورگیرهای سقفی معمولا 3 تا 5 درصد از کل سطح بام را اشغال می‌کنند تا نور کافی برای نورپردازی داخل ساختمان را فراهم آورند.
- با استفاده از شیشه‌های مناسب برای پنجره‌ها و استفاده از سایبان‌های داخلی و سایبان‌های بیرونی، فضای داخلی ساختمان را از تابش نور طبیعی بیش از حد محافظت کنید.
نورپردازی مصنوعی
از نورپردازی مصنوعی در ساعات محدودی از شبانه روز و نیز برای تأمین روشنایی برخی فعالیت‌ها چون مطالعه، تهیه و صرف غذا استفاده میشود. منابع نور مصنوعی بسته به شکل آن‌ها به صورت‌های نقطه‌ای، خطــی، صفحه‌ای و یا حجمی در فضا قرار می‌گیرند. به طورکلی نورپردازی فضا به سه روش انجام می‌گیرد.
- نور پردازی عمومی: در این روش توزیع نور طبیعی یا مصنوعی در کل فضا به صورت متوازن انجام می‌گیرد و بدین صورت از ایجاد گوشه‌های تاریک یا قسمت‌هایی با نور خیره کننده، جلوگیری میشود.
- نورپردازی موضعی: با توجه به اینکه برای برخی فعالیت‌ها مانند مطالعه، صرف غذا و انجام کارهای ظریف نورپردازی عمومی پاسخگو نیست از نور موضعی استفاده میشود. این نور معمولا قابل تنظیم بوده و با بهره گیری از آن می‌توان باعث تقسیم فضا شد.
- نورپردازی متمرکز یا نقطه‌ای: با این نورپردازی می‌توان بــر نقطه خاصی در فضا تأکید نمود. مثال برای نورپردازی یک تابلو یا یک مجسمه. با بهره‌گیری از تعدادی نورهای متمرکز و نقطه‌ای می‌توان یکنواختی فضا را برهم زد و ریتم جالبی را ایجاد نمود.
به طور کلی می‌توان به وسیله نور، فضایی را وسیع‌تر و یا کوچکتر نمایش داد. برای این منظور کافی است نورپردازی‌ها بر روی دیوارها و کنج‌های محیط انجام شود. به این ترتیب اطراف محیط روشن‌تر از مرکز شده و بزرگتر جلوه می‌کند، به منظور توزیع روشنی دلخواه لازم است محل قرارگیری و ترتیب چراغ‌ها به گونه‌ای باشد که نور کافی به قسمت‌های بالینی دیوارها و سقف برسد. در مورد سطوح مجاور نیز سعی شود از تفاوت زیاد شدت روشنایی سطوح پرهیز شود زیرا این عامل باعث خستگی چشم شده و قابلیت دید در این ناحیه را مختل می‌کند.
